Een zoektocht naar Waarheid

Als Odd fellows zeggen we met regelmaat dat we zoeken naar waarheid.

Dan krijg je dus vanzelf wel eens de vraag: “ hoe ziet dat er dan uit, en waar zoek je dan?” Of de vraag hoe je naar waarheid zoekt als deze niet bestaat. “ 

Onlangs hadden we in onze Apeldoornse loge een ‘tafelgesprek’ over dit onderwerp. Tijdens zo’n tafelgesprek komt iedereen aan het woord over het voorgedragen onderwerp. Zo dus ook over onze zoektocht naar waarheid.

Mooie gesprekken komen dan tot stand en iedereen deelt open zijn visie. Enkelen geloven niet dat er ‘een waarheid’ bestaat, anderen geloven dat we deze niet volledig kunnen kennen of bevatten…

Ik ben het daar eigenlijk wel mee eens. Ikzelf spreek ook liever over een ontdekkingstocht in plaats van een zoektocht. Een zoektocht zou moeten impliceren dat er ook iets te vinden valt en dat als het gezochte eenmaal gevonden is de zoektocht voorbij is… voor mij is het een ontdekkingstocht die mijn leven lang zal duren, er is immers altijd nog meer te ontdekken.

Deze ontdekkingstocht is voornamelijk een vrij eenzame tocht die zich vooral tussen mijn oren en achter mijn ogen plaats vind. Ik heb wel het geluk dat ik lid ben van een club als de Odd Fellows waar ik dit soort zaken met regelmaat met anderen kan bespreken…

In deze ontdekkingstocht heb ik me enige tijd wat beziggehouden met non-dualiteit en de filosofie uit het boeddhisme en de Bhagavat Gita. Dit is een denkwijze of filosofie die voor mij dicht bij mijn gevoel komt en ik geloof ook dat hierin een groot stuk van de waarheid zit.

Een nadeel voor mij is dat het vooral erg theoretisch is en weinig praktische handvatten gegeven heeft in mijn dagelijks leven.

Ik ging in mijn ontdekkingstocht dus op zoek naar een wat meer praktisch toepasbare filosofie voor het dagelijks leven.

Ik weet niet precies waar deze drang bij mij vandaan komt om deze ontdekkingstocht steeds maar weer te ondernemen.

Het is voor zover ik kan nagaan bij mij niet gedreven door wat men vaak ziet, een gevoel van ontevredenheid of niet gelukkig zijn. Veel mensen zijn op zoek naar geluk, en beginnen daarom een dergelijk ontdekkingstocht. Dat is bij mij voor zover ik daar bewust van ben niet aan de hand. 

Ik ervaar op zeer regelmatige basis geluk.. in ieder geval in de laatste 15 jaar van mijn leven zeker. In materiële zin kom ik niets te kort

Maar dit gevoel van geluk heb ik niet altijd ervaren. Ik heb mijn portie tegenslagen en ellende ook gehad, heb trauma’s opgelopen en overwonnen, verslavingen en depressie ervaren en overleefd, in armoede geleefd en menig dierbare verloren. Ondanks dit alles weet ik nu dat dit alles mijn geluk niet in de weg hoeft te staan.

Ik weet 1 ding van mezelf, ik ben een helper, een ‘pleaser,’ dus misschien doe ik het wel om anderen te helpen, zoals mijn cliënten die ik regelmatig bezoek als ambulant begeleider in de gehandicaptenzorg.

De cliënten die ik bezoek kunnen het leven als zwaar en ingewikkeld ervaren. Bij hen hoef ik niet aan te komen met non-dualiteit en een vaag verhaal dat alles energie in beweging is en afgescheidenheid een illusie… Daarmee help ik ze niet maar breng ze alleen maar meer in verwarring. En ook voor mezelf zou het fijn zijn om wat meer op praktische wijze te kunnen verklaren waardoor ik zoveel geluk ervaar en anderen dat minder hebben.  

Via een podcast kwam mij zo ter oren dat oud olympisch schaatskampioen Mark Tuitert ook een dergelijk onderzoek heeft ondernomen en daarover boeken heeft geschreven met de titels “Drive” en “Flow”.

Hij schrijft hierin over de filosofie van de stoïcijnen en hoe hij dit op praktische wijze toegepast heeft in zijn carrière als topsporter en ondernemer en dagelijks leven. Hierin denk ik een volgend stukje te hebben gevonden, ik wil jullie hier graag iets over vertellen.

Want ik weet niet of jullie iets weten over stoïcijnen?

Ik kende het alleen maar van de uitdrukkingen van de stoïcijnse blik en de stoïcijnse houding, waarover mij vroeger op de mavo is geleerd dat dit betekend dat iemand dan onaangedaan, onverstoorbaar en emotieloos kijkt of is…

Het woord stoïcijns had dus niet een echt positief imago gekregen bij mij, en bij vele anderen. Want emotieloos klonk mij nou niet echt uitnodigend in de oren.

Nu ik er wat meer van weet snap ik wel waar dit vandaan komt maar weet ook dat dit lang niet het hele verhaal vertelt.

Dus….

Zal ik jullie wat meer over de stoïcijnen vertellen?

Het stoïcisme is een levensfilosofie ontstaan in het oude Athene ongeveer 300 v Chr. De oprichter is de filosoof Zeno.

Het woord stoa betekent 'zuilengang' en staat voor de stoa poikilè (beschilderde zuilengang). Dat was een zuilengang aan de noordkant van de Agora van Athene, alwaar de stichter van de stoa, Zeno van Citium (Cyprus, 334-264 v.Chr.) zijn onderwijs gaf.

Seneca, Cicero, Epictetus, en Marcus Aurelius zijn de bekendste stoïcijnen. 

Het is een grote misvatting dat stoïcijnen als doel hebben om emoties te negeren, zoals het woord stoïcijns in onze taal vaak wordt gebruikt. Dit hebben ze mij op de MAVO wel zo geleerd. Maar emoties zijn onderdeel van onze menselijke natuur, ze zitten in ons DNA, we kunnen ze niet uitzetten. We leren als kind al emoties te herkennen, meestal van onze ouders, maar ook van andere mensen in onze omgeving. Dit verbindt ons met de anderen. 

Volgens de stoïcijnen zijn emoties het gevolg van ons oordeel over gebeurtenissen. Een emotie zelf is in de basis niet goed of slecht. Het is een reflectie van jouw oordeel en jouw denken over de situatie. Boosheid en verdriet zijn bijvoorbeeld emoties die opkomen omdat je het oordeel hebt dat het anders zou moeten zijn of iemand iets anders had moeten doen.

Stoïcijnen proberen niet te handelen vanuit de directe emotie. Dat wil zeggen: zij streven ernaar om geen keuzes te maken op basis van frustratie, woede of euforie. In plaats daarvan proberen ze de gedachten en oordeel achter hun emotie te begrijpen en daardoor beter te handelen. Je kunt emoties leren begrijpen door erover na te denken en jezelf de juiste vragen te stellen. Wij zijn in staat emoties te hebben en die tegelijkertijd te beschouwen. “ ik ben verdrietig, dat is een feit, maar hoe komt dat?” Dat is een geweldige vaardigheid van ons mensen…

Het is volgens de stoïcijn Seneca net als bij een wond. Je kunt een fysieke wond oplopen door een ongeluk. Als je die goed behandeld heb je er na een tijdje geen last meer van. Maar er bestaan ook mentale verwondingen, een kras op je ziel een trauma…

Waar we bij een fysieke wond vanzelfsprekend gaat analyseren hoe je die moet genezen, laten we een mentale wond vaak dooretteren. Dat is zonde, want je kunt er de rest van je leven last van blijven houden.. de stoïcijnen proberen met emotionele pijn net zo om te gaan als met fysieke pijn. Ze proberen het oordeel achter die pijn bloot te leggen, om zo de pijn te genezen. Niet voor niets werden filosofen in de oudheid gezien als de dokters van de ziel, vergelijkbaar met psychologen of psychiaters nu. En niet voor niets vinden we veel stoïcijnse filosofie terug in moderne cognitieve gedragstherapie en ‘Acceptance and commitment therapie’ ACT.

Een van de basis principes van de stoïcijnse mindset is dus dat je je emoties afweegt.

Ook een kerngedachte is het streven naar het bereiken van innerlijke gemoedsrust en het nastreven van deugdzaamheid. Ze beseffen dat het leven onvoorspelbaar is en vaak vol uitdagingen. En dat het individu zijn reacties op externe gebeurtenissen kan beheersen door zijn innerlijke houding aan te passen. 1 ding is zeker zeggen de stoïcijnen: een rimpelloos leven bestaat niet, je weet dat je vroeg of laat te maken krijgt met tegenslag. En dan gaat het erom dat je met de weerstand meebeweegt als een surfer op de golven. Want hoe hoger de golven, hoe mooier de ervaring.

Het gaat in de boeken van Marc Tuitert vooral om de stoïcijnse mindset. Dat is denk ik de reden dat het mij zo aanspreekt. Want al voordat ik hiermee in aanraking kwam ben ik erg bezig met mindset. In de training van de Wim Hof Methode die ik heb gevolgd ging het daar ook steeds over. Je mindset is wat je traint voor een gelukkig leven, om de beste versie van jezelf te kunnen worden en om keuzes te maken en met vertrouwen het leven aan te kunnen gaan. Veranderen van mijn mindset heeft er voor gezorgd dat ik andere perspectieven zag en toe liet, toen ik dat nodig had.

En ik maar denken dat mindset een vrij modern woord is..

Maar niets is minder waar, de stoïcijnen waren daar al 300 jaar v c. mee bezig. En hoe meer ik er over las hoe interessanter ik het begon te vinden. 

Ook grappig vond ik het om te lezen waarop Seneca zijn mindset trainde. Hij leefde van 4 v.C tot 65 na C. En deed regelmatig aan vasten en dompelde zichzelf al in ijswater. Niet alleen omdat het goed is voor zijn lijf, maar vooral om zichzelf te trainen in het omgaan met ontberingen zoals kou en voedsel tekort..

Als je veilig in je bed ligt pieker je vast wel eens, waarschijnlijk niet over honger of vrieskou. Maar door te bedenken waar je wel voor vreest kun je beter omgaan met tegenslag. ‘ wat als je morgen je baan verliest?’ Wat als iedereen mij uitlacht tijdens het houden van een presentatie?” Als je dat al in je hoofd hebt, hoef je niet volledig van slag te raken als het je daadwerkelijk overkomt. Accepteren en verwachten dat er tegenslagen op je pad zullen komen, helpt je om ze aan te kunnen..

De raakvlakken die ik opmerk tussen het stoïcisme en non-dualiteit zijn bijvoorbeeld het accepteren van je lot. De rol die je in het leven te spelen hebt, dit accepteren leidt tot meer geluk als je accepteert dat dit bij je hoort. Dit kun je ook zien als je zielemissie zoals dit in advaita genoemd wordt of leven volgens je natuur zoals de stoïcijnen dit omschrijven. In mijn bijdrage over de Bhagavad Gita heb ik ook benoemd dat de uitkomst of het resultaat van ons handelen niet aan ons is, wij gaan daar niet over, dat is aan het lot of het universum of aan God of whatever je het ook noemt.. dit is ook precies wat de stoïcijnen zeggen. Je kunt je uiterste best doen, maar wat het resultaat van je best doen wordt, is niet aan jou.

Beide filosofieën pleiten voor het beheersen van de geest en het veranderen van onze perceptie van de wereld. Beiden streven ze naar bevrijding van de last van verlangens en beperkende overtuigingen. En het draait allemaal vooral om de deugd. Dat vind ik in onze taal een beetje een betuttelend woord maar gaat vooral om het goede doen,  ethisch handelen, in overeenstemming met natuurwetten. Maar dit vind je natuurlijk terug in alle religies en filosofische stromingen.

Stoïcijnen zeggen dat een gelukkig leven een leven is dat in overeenstemming is met zijn\haar natuur.
maar dat wil niet zeggen dat stoïcijnen zich gewonnen geven bij de minste tegenslag omdat ze toch geen invloed hebben…

Zij zijn of waren wel van “ geen woorden maar daden” je rol in het leven vinden en karakter tonen is kenmerkend voor de stoïcijnse filosofie. Dat kan ook niet anders volgens Marc. Het is een op diepere levenswaarden gebaseerde filosofie, en die waarden komen tot uitdrukking in je karakter. Een goed karakter is voor stoïcijnen als Marcus Aurelius een einddoel, geen middel tot een doel. 

De kardinale principes van matigheid, wijsheid en moed zijn de leidende waarden die je moet bewaken volgens de stoïcijnen.

Als we moed kunnen vinden om ons uit te spreken en te handelen, matigheid om ons gevoel en ons gedrag in toom te houden, rechtvaardigheid om anderen eerlijk te behandelen en wijsheid om te herkennen wat goed en slecht is om te doen, dan telt dat bij elkaar op tot een goed karakter…

Dat karakter bewaken en daarover reflecteren is een groot goed voor de stoïcijnen… en daar bevind zich een raakvlak met ons als Odd Fellows.

Dennis Godschalk